TAMGA-Türkiye Göstergebilim Araştırmaları Dergisi

Kültür ya da kültürlenme?

Eero Tarasti — Sun, 30 Jun 2024 00:00:00 +0300

Bu makale, Batı yüksek kültürünü temsil eden sözde klasik metinlerin yaygın ya da popüler kültüre karşıtlığı sorununu ele almaktadır. İngiliz kültürel çalışmaları popüler kültürün her yerde marjinal olduğunu, yüksek kültürün ise baskın olduğunu iddia etmiştir. Onlara göre kültür antropolojik anlamda basitçe her gün ne yaptığımız ve nasıl yaşadığımızdı. Bununla birlikte, kültürün bir amaç, yöneldiğimiz ve eğitim yoluyla ulaşmaya çalıştığımız bir ideal olduğuna dair başka bir görüş daha vardır. Bu Yunanca paideion fikri ya da Almanca Bildung kavramıdır. Roger Scruton, ‘şimdiye kadar düşünülmüş ve söylenmiş olanın en iyisi’ olan yüksek kültürün ayrımını yapmıştır. Makale, sezgisel bir temel olarak Platon, Cicero ve Seneca’dan Descartes, Kant, Hegel, Goethe, Kierkegaard, Georges Sand, Proust, Sartre ve Hannah Arendt'e kadar bu görüşü temsil eden ifadelerden oluşan bir paradigma sunmaktadır. Bugünlerde her şeyi ‘kanondan arındırmak’ moda oldu ancak öncelikle kanonun kendisi hakkında daha fazla bilgi sahibi olmamız gerekiyor.

Şeyh Galib’in Şiirlerinde Ateş ve Su İmgelerinin Göstergebilimsel İşlevi Üzerine Bir Değerlendirme

Yakup Yeşilyaprak — Sun, 30 Jun 2024 00:00:00 +0300

Ateş ve su imgeleri tarih boyunca hemen hemen tüm kültürlerde insanın zihin dünyasını önemli ölçüde etkileyen deneyimleri temsil eden imgelerdir. İnsan ateş ve suyun çağrışım alanına girebilecek birçok unsurla etkileşim hâline girmiş, onlarla köklü bir etkileşim kurmuştur. Ateş ve su bir yandan insan tarafından sürekli anlamlandırılan imgelerken diğer yandan insanın anlam dünyasını da sürekli etkileyen imgelerdir. Az sözle çok zengin çağrışımlar elde etmeyi ilke edinen klasik Türk şairlerinde de bu iki imgenin anlam potansiyelinden fazlasıyla yararlanılmıştır.
Şeyh Galib şiirlerini her ne kadar klasik Türk edebiyatı geleneği içinde kaleme alsa da yaklaşım olarak şiire birçok yenilik kazandırmıştır. Şeyh Galib önceki şairlere göre klasik Türk şiirinin kalıplarının dışına daha çok çıkabilmiş ve şiirini daha çok kişiselleştirebilmiş bir şairdir. Şiirler çözümlenirken geleneğe daha bağlı bir şairin şiirlerini incelemekle bunun dışına çıkabilmiş veya geleneğin sınırları içinde kalsa bile daha çok yenilik getirebilmiş bir şairin şiirlerini incelemek farklı yaklaşımları gerektiren durumlardır. Kişisel deneyimin şiire daha çok dâhil edildiği, anlamın derinlere itildiği, soyut unsurların çok daha ön plana çıktığı Şeyh Galib’in şiirleri incelenirken nasıl bir yöntemin kullanılacağı çok daha büyük önem kazanır.
Bu çalışma Şeyh Galib’in şiirlerinde derine itilmiş, soyutlanmış ve kişiselleştirilmiş anlamın ortaya çıkarılmasında ateş ve su gibi hem somut hem soyut hem de evrensel boyutları olan imgelere odaklanmanın önemine vurgu yapmayı amaçlamaktadır. Ateş ve su imgelerinin çok boyutlu göstergeler olması onların mikro ve makro bağlamlarının, diğer göstergelerle, şairle, okurla, dönemle olan etkileşimlerini önemli hâle getirir. Göstergebilimsel yöntemler bir metnin çözümlenmesi konusunda çok boyutlu olanaklar sunması bakımından önemlidir. Bu nedenle çalışmada söz konusu yöntemler tercih edilmiştir.

"Eskici" Anlatısının yazınsal göstergebilim kuramı çerçevesinde çözümlemesi

Hilal YURTSEVEN, Yağmur Beyzanur KIRAÇ — Sun, 30 Jun 2024 00:00:00 +0300

Türk Edebiyatı’nda anlatı geleneği destanlara dayanmaktadır. Dede Korkut Hikâyelerinden beslenen Türk hikayeciliği 19.yüzyıl sonlarında yeni bir boyut kazanmaya başlamıştır. 20.yüzyıl Türkiye’sinde ise Türkçeyi büyük bir ustalıkla kullanan Refik Halid Karay modern Türk hikayeciliğinin kurucularından biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Türk edebiyatına kazandırılan kısa hikâyelerde toplumsal sorunlar, Anadolu, Anadolu insanı, gurbet, vatan özlemi, günlük yaşam vb. dönemin özelliklerini yansıtan konular yer tutmaktadır. Hikayelerin kaynağı çoğunlukla gerçek hayatın ta kendisidir. Bu öykülerin ortak özellikleri arasında modern öykünün gerektirdiği şekilde belli bir plan dahilinde giriş, gelişme ve sonuç düzeninde yazıldıkları ve karakterlerin olay örgüsü içinde diğer eyleyenlerle olan ilişkisine dayalı bazı değişimler geçirdiğini söylemek mümkündür. Refik Halid Karay, hikayelerinde coğrafya ve insan ilişkisini belirgin biçimde vurgular. Bu ilişkinin vurgulandığı hikayelerden biri de inceleme nesnesi olan “Eskici” hikayesidir. Bu çalışmanın temel amaçlarından biri, Karay’ın anlatısının oluşmasına katkıda bulunan kişi, zaman ve uzam gibi anlatıyı oluşturan ögelerin göstergebilim yöntemiyle çözümlenmesidir. Diğer amaç ise konuya ilgi duyan araştırmacılara göstergebilimsel bir bakış açısıyla okumanın nasıl gerçekleştirileceğine dair uygulamalı bir yöntem önerisi sunmaktır. Çözümlemede izlenecek yol, anlatıların anlam evreninin oluşmasına katkıda bulunan betisel, anlatısal ve konusal anlam düzeylerindeki oluşturucu ögeleri belirlemek ve ortaya çıkarmaktır. Her bir anlam düzeyi önce kendi içinde, göstergebilimin sunduğu olanaklar çerçevesinde, incelenecek olup, sonra bu farklı anlam düzeylerinin birbirine eklemlenerek anlatıyı nasıl anlamlı bir bütün haline getirdiği tartışılacaktır.

“Düğün Dernek” filminin Yuri Lotman’ın kültür göstergebilimi kuramıyla incelenmesi

Demet ERDEM, Fatma ŞENYÜZ — Sun, 30 Jun 2024 00:00:00 +0300

Göstergebilim, merkezinde göstergelerin yer aldığı ve temel araştırma alanında bu göstergelerin yüklendikleri anlamları, işlevlerini ve anlamlı bir bütün olan dizgeyi oluşturmak için birbiri arasındaki ilişkileri inceleyen bir bilim dalıdır. Sinemanın, kendi dizgesi içinde bir dil kullanarak kendine has nitelikli bir anlatım aracı olması, göstergebilim açısından önemli bir konudur. Bu nedenle sinema, günümüzde en etkili anlatım araçlarından biri olarak kabul edilmektedir. Sinemanın anlatım dili, görsel ve işitsel ögeleri bir araya getirerek izleyiciye özgün bir deneyim sunmaktadır. Düğün Dernek filmi, göstergebilim açısından incelendiğinde, sahnelerde kullanılan göstergeler, semboller ve anlamın oluşturulma şekilleri üzerinde detaylı bir çözümleme yapılabilmektedir. Bu bağlamda, göstergebilim, sinemanın anlatım dilini ve izleyicide uyandırdığı duyguları anlamak için kullanılabilecek önemli bir uygulama alanıdır. Bu çalışmada inceleme nesnesi olarak Türk sinemasında yer alan 2013 yapımı ünlü yönetmen Selçuk Aydemir’in beyaz perdeye sunmuş olduğu Düğün Dernek filmi incelenmiştir. Düğün Dernek filmi amaçlı örneklem yöntemiyle seçilmiş ve film göstergebilimsel analiz yöntemi kullanılarak karakterlerin sembolik temsilleri, mekânın kültürel ve toplumsal anlamlarıyla yorumlanmıştır. Çalışmanın amacı, Düğün Dernek filmi kültür göstergebilimi açısından incelendiğinde filmde kullanılan göstergelerin toplumun kültürel değerlerine, normlarına, ritüellerine ve anlam sistemlerine nasıl atıfta bulunduğunu anlamaktır. Araştırma nesnesinde dil, giyim-kuşam, mekân, jest ve mimik gibi dilsel ve dilsel olmayan göstergeler aracılığıyla anlamlı bir bütün yaratılmıştır. Kültür göstergebilimi açısından, film Türk kültürünün çeşitli yönlerini yansıtarak sembolik bir anlam taşımaktadır. Düğün ritüelleri, aile ilişkileri ve toplumsal normlar, Lotman’ın vurguladığı kültürün göstergebilimsel yapısını oluşturmaktadır. Bu unsurlar da filmdeki olayların ve karakterlerin anlamını derinleştirmektedir. Kültürlerarası iletişim, filmdeki karakterler arasındaki çatışma ve anlaşmazlıkları vurgulamaktadır. Çift anlamlılık ve ironi ise filmdeki komik olaylar ve alaycı anlatım üzerinden ortaya çıkmakta, bu da Lotman’ın göstergelerin çoklu anlamlılığına ve ironik kullanımına işaret etmektedir. Dolayısıyla, metin ve bağlam ilişkisi, filmdeki olayların Türk toplumunun belirli bir dönemine ait sosyal ve kültürel bağlam içinde değerlendirilmesini sağlamaktadır. Filmin içerdiği kültüre ait kod ve sembollerin izleyiciyle nasıl etkileşime geçtiğini anlamak açısından önemlidir. Bu nedenle filmdeki göstergelerin çözümlenmesiyle, izleyiciye filmde geçen olayların, karakterlerin davranışlarının, diyalogların ve mekânların altında yatan kültürel anlamın daha iyi anlaşılması hedeflenmiştir.

Modada görsel ve dilsel metaforların iletişim aracı olarak kullanılması

Dilyana MOLEROVA — Sun, 30 Jun 2024 00:00:00 +0300

Bu makale, moda metaforlarının yaratılmasının güçlü bir kültürel ve sosyal yük gerektirdiğini akılda tutarak, moda endüstrisinin kültürel ve alt kültürel akımlarla iletişim kurduğu, etkilediği ve bunlardan etkilendiği bir araç olarak metaforları araştırmaktadır. Makale, bu tür örneklerle günlük iletişimdeki varlıklarının önemini vurgulamayı amaçlamaktadır. Modanın durumlara ve nesnelere bağlamsal bağımlılığı güçlü bir şekilde mevcuttur. Teorik çerçeve, Fransız ve Rus yapısalcılığının yanı sıra kavramın ve teorik yaklaşımının farklı tanımlarını kapsar. Roland Barthes ve Yuri Lotman, metaforu anlam bağlantıları oluşturmak için göstergebilimsel bir araç olarak görürler. Bu metaforların uygulandığı bağlamlar farklılık gösterir ve her gelenek kültürel ve sosyal iletişimin farklı yönlerine vurgu yapar. Makale, modada iletişimle ilgili metafor örneklerini araştırıyor ve etkilerine ilişkin anlayışımızı genişletmeyi amaçlıyor. Test edilecek hipotez, bir moda metaforu yaratmanın, belirli bir alt kültür grubunun değerlerini ve inançlarını yansıtan kültürel ve sosyal unsurlar gerektirdiğidir. Dijital çağda, metaforların her zamankinden daha hızlı yayılmasıyla canlı ve alakalı kaldığını göstereceğiz. Makalenin ilk bölümü, belirli sosyal bağlamlarda başkaldırı olarak moda örneklerini ve diğerlerinin pahasına baskın değerlerin karşı kültürel aşağılamasını kullanır. İkinci yarı, modayı mecazi bir cilt olarak ele alır ve çeşitli yönlerden bakar.
Makale, metaforların moda endüstrisinde kültürel ve sosyal bağlamlarla derinden iç içe geçmiş iletişim için çok önemli bir araç olduğunu göstermektedir. Dijital çağda, metaforların hızla yayılması, günlük iletişim üzerindeki sürekli alaka düzeyini ve etkisini sağlar.